“Direktorların kütləvi işdən çıxarılması Elm və Təhsil Nazirliyinin - illərlə formalşdırdığı sistemin nəticəsidir”.

Bu fikirləri Yenicag.az-a açıqlamasında təhsil üzrə ekspert Kamran İsaqov bildirib. O, son vaxtlar orta ümumtəhsil məktəblərində direktorların kütləvi işdən çıxarılması və bu hadisələrə Elm və Təhsil Nazirliyinin sablon reaksiyasını şərh edib:

“Azərbaycanda orta ümumtəhsil məktəblərində direktorların kütləvi şəkildə işdən çıxarılması və ya intizam məsuliyyətinə cəlb olunması son illərdə təhsil sahəsində ən çox müzakirə olunan məsələlərdən birinə çevrilib. Xüsusilə 2023 və 2024-cü illərdə müşahidə olunan bu tendensiya ictimaiyyətdə “təmiizləmə əməliyyatı”, “kadr islahatı” kimi təqdim olunsa da, əslində bu prosesin arxasında daha dərindən struktural problemlər dayanır. Əgər bu gün onlarla direktor rüşvət, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə, fond pulu toplamaq və ya qeyri-qanuni ödənişlər səbəbilə vəzifədən uzaqlaşdırılarsa, bu təkcə fərdi məsuliyyətsizlik deyil, həm də idarəedici strukturların, xüsusilə Elm və Təhsil Nazirliyinin illərlə formalşdırdığı sistemin nəticəsidir.”

Onun sözlərinə görə, “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 19.3-cü maddəsində təhsil müəssisəsinin rəhbərinin, yəni direktorun təhsilin keyfiyyətinin, şagirdlərin həyat və sağlamlığına görə məsuliyyət daşıdığı qeyd olunur.

“Bu, direktorun məsuliyyətini müəyyən etsə də, həmin direktorun hansı mexanizm və mühitdə fəaliyyət göstərdiyini nəzərə almadan yalnız onu cəzalandırmaq, sistemin öz məsuliyyətini pərdələmək deməkdir. Direktorların təyinatı, monitorinqi və fəaliyyətinə nəzarət bilavasitə nazirliyin və onun struktur bölmələrinin səlahiyyətindədir. Əgər məktəblərdə bu qədər qanun pozuntusu baş verirsə, bu, həmin nəzarət və idarəetmənin effektiv olmadığını sübut edir.”

Ekspert qeyd edib ki, 2024-cü ildə 70-ə yaxın direktorun işdən çıxarılması halına rast gəlinib:

“2024-cü ilin rəsmi statistik göstəricilərinə əsasən, Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərləri üzrə ümumilikdə 70-ə yakın məktəb direktoru ya vəzifədən azad edilib, ya da intizam məsuliyyətinə cəlb olunub. Bu, bütövlükdə məktəb rəhbərlərinin təxminən 6-7%-ni təşkil edir ki, bu da, əslində, çox yüksək göstəricidir. Əgər sistemli nəzarət və şəffaf idarəetmə mühiti mövcud olsaydı, bu qədər pozuntu mümkünsüz olardı. Ən təəssüf doğuran məqam isə ondan ibarətdir ki, bu prosesdə ictimaiyyətə heç bir əsaslandırılmış hesabat təqdim olunmur. Elm və Təhsil Nazirliyi yalnız qısa press-relizlər yaymaqla kifayətlənir, konkret analiz, səbəblər və struktur cavabdehlik barəsində məlumat vermir.”

K. İsaqov sözügedən hadisələrlə bağlı nazir Emin Əmrullayevin açıqlamalarına da sövq verib;

“Bu vəziyyətdə nazirliyin rəhbəri Emin Əmrullayevin açıqlamaları bizim daha da ziddiyyətli görünür. O, bir neçə çıxışında təhsildə problemlərin səbəbini direktorların bacarıqsızlığı, bizi isə valideynlərin təzyiqi ilə izah edib. Bu isə idarəedici qurumun öz məsuliyyətindən yayınmaq cəhdidir. Halbuki həmin direktorları təyin edən, onların fəaliyyətinə nəzarət etməli olan da məhz Nazirliyin özüdür. Əgər seçdiyin kadrın fəaliyyətində bu qədər ciddi problem varsa, bu, ilk növbədə, sizin seçim və nəzarət mexanizminin qüsurlu olması deməkdir. Müsbət tərəfdən baxsaq, bəzən korrupsiyaya qarşı bu cür cəzalandırma tədbirləri təhsil sistemində qorxu və məsuliyyət hissi artırır.”

“Direktorların qeyri-rəsmi fond yığımına son qoyulması, qeyri-formal ödənişlərin qarşısının alınması, hesabatlılıq və şəffaflığın artırılması baxımından bu addımlar faydalı ola bilər. Amma bu tədbirlər yalnız fərdi deyil, sistemli şəkildə və hüquqi çərçivədə tətbiq olunmalıdır. Əks halda, bu, yalnız “sadiq olmayanların cəzalandırılması”, “yerini dəyişmək məqsədilə aparılan kampaniya” təsiri bağışlayır. Müxtəlif bölgələrdə direktorların yerinə gətirilən yeni şəxslərin çoxunun eyni mərkəzdən seçilməsi, “loyallığa” əsaslanan təyinatların çoxalması bu prosesi islahat deyil, sadəcə klinik strukturlarla yer dəyişməsi kimi təqdim edir.”

Müsahibimiz əlavə edib ki, dünya təcrübəsinə baxdıqda, Almaniya, Estoniya, Sinqapur və Koreya kimi ölkələrdə məktəb direktorlarının təyinatı açıq müsabiqə yolu ilə aparılır və prosesdə yerli təhsil suraları, ictimaiyyət nümayəndələri və təhsil ekspertləri iştirak edir:

“Məsələn, Estoniyada məktəb direktoru yalnız peşəkar menecer deyil, eyni zamanda, icmanın təmsilçisi kimi qəbul edilir və vəzifəyə başlamazdan əvvəl 6 ay müddətində idarəetmə üzrə praktiki hazırlıqdan keçir. Bu yanaşma həm idarəetmədə effektivliyi, həm də ictimai etimadı gücləndirir. Azərbaycanda isə direktor vəzifəsinə təyin prosesi çox hallarda qeyri-şəffaf, formalığa əsaslanan və fərdi təsirlərə açıq şəkildə həyata keçirilir. 2021-ci ildən tətbiq olunan müsabiqə sistemi müəyyən müsbət addım sayılsa da, müsahibə mərhələsinin nəticələri, komissiyaların tərkibi və qiymətləndirmə meyarları çox zaman ictimai əsaslandırmadan kənar qalır. Bütün bunlar nəticəsində direktor vəzifəsi ya idarəedici yükün daşıyıcısı deyil, sadəcə icraçı və formal rəhbər statusu daşıyan bir fiqura çevrilir.”

“Nəticə etibarilə, bu gün baş verən “kütləvi azad etmələr” təhsildə islahat kimi deyil, idarəetmə sistemindəki xaosun və məsuliyyət böhranının nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir. Əgər doğrudan da islahat niyyəti varsa, ilk növbədə direktorların fəaliyyəti üçün şəffaf mühit, sabit qanunvericilik çərçivəsi və real peşəkar dəstək mexanizmləri yaradılmalıdır. Təhsildə korrupsiyanın əsas səbəbi təkcə rüşvət alan direktor deyil, bu rüşvəti doğuran maaş sistemləri, qeyri-rəsmi fondlar, infrastruktur çatışmazlıqları və valideyn təzyiqləridir. Bunları aradan qaldırmadan direktorları kütləvi şəkildə dəyişmək, sadəcə simvolları dəyişməkdən ibarət olacaq. Əgər təhsildə inamı bərpa etmək istəyiriksə, mübarizə fərdlərlə deyil, sistemin özü ilə aparılmalı, islahatlar isə şəxSLərlə yox, strukturun dəyişməsinə yönəlməlidir. Əks halda, bu gün çıxarılan direktorların yerinə sabah onların eynisi gələcək və problem dövri olaraq təkrarlanacaq. Bu isə nə dövlətin, nə də cəmiyyətin maraqlarına cavab verir.”, - deyə o, fikirlərini tamamlayıb.

Yenicag.az